Op woensdag 26 februari 2025 heeft de Europese Commissie, op initiatief van haar nieuwe Europese commissarissen, haar Clean Industrial Deal gepresenteerd, die past in het Europese doel om de Europese economie te herstellen door middel van decarbonisatie, het doel van Europa voor 2050.
In 2020 stelde de Europese Unie (hierna EU) het kader van haar milieuambities vast met de Green Deal. De Clean Industrial Deal verduidelijkt deze ambities door de ecologische transitie te combineren met duurzame economische groei. Dit pact is een algemeen actieplan dat zich voornamelijk richt op het verlagen van de energieprijzen, het verminderen van administratieve lasten voor bedrijven en het bevorderen van de decarbonisatie van de industrie. De Clean Industrial Deal bevat ook een belangrijk aspect over openbare aanbestedingen, die een strategische rol spelen bij het realiseren van deze doelstellingen door openbare aankopen te richten op duurzamere en gedecarboneerde oplossingen.

Daarna is de Commissie van plan verschillende specifieke sectorale actieplannen op te stellen. De Commissie heeft op woensdag 26 februari 2025 ook een plan voor betaalbare energie gepresenteerd, evenals een omnibus, waarin onder andere voorstellen voor het versoepelen van reporting- en administratieve verplichtingen zijn opgenomen. Het is belangrijk op te merken dat de meeste wijzigingen die door de Clean Industrial Deal zijn voorgesteld nog goedgekeurd moeten worden door het Europees Parlement en de Europese Raad. 

1. Rol van openbare aanbestedingen in de transitie

Volgens de Commissie spelen openbare aanbestedingen een belangrijke rol in de bevordering van de transitie naar duurzame en veerkrachtige industriële ecosystemen binnen de EU. Door niet-tarifaire criteria op te nemen die gericht zijn op duurzaamheid, veerkracht en de Europese herkomst van producten, beogen de openbare aanbestedingspolitieken de nationale uitgaven in overeenstemming te brengen met de doelstellingen van decarbonisatie en concurrentievermogen. Deze benadering van de Commissie moedigt de adoptie van duurzame en gedecarboneerde industriële oplossingen aan, creëert kwaliteitsbanen en ondersteunt innovatie. Overheidsinstanties kunnen deze criteria toepassen in hun aanbestedingen om de ontwikkeling van duurzamere industriële oplossingen te bevorderen, en zo de aanbestedingsstrategieën in de EU beïnvloeden.

2. Herziening van het kader voor openbare aanbestedingen in 2026

De Europese Commissie is van plan het kader voor openbare aanbestedingen in 2026 te herzien om duurzaamheid, veerkracht en Europese voorkeurcriteria op te nemen. Dit zal de toepassing ervan op alle administratieve niveaus vereenvoudigen, wat fabrikanten zal aanmoedigen om duurzame praktijken te omarmen en hun CO2-uitstoot te verminderen. De etikettering van industriële producten en de juiste prikkels zullen een gedecarboneerde productie bevorderen, waardoor de Europese concurrentiekracht wordt versterkt.

In dit kader heeft de Commissie een openbare raadpleging gestart om de richtlijnen 2014/23/EU en 2014/24/EU betreffende openbare aanbestedingen te evalueren. Ze zocht naar feedback over hun effectiviteit, impact en aanpassing aan de huidige uitdagingen. Het doel was om hun bijdrage aan concurrentie, deelname van KMO’s, transparantie, het gebruik van publieke middelen en de bevordering van een groenere economie te onderzoeken. De raadpleging was geopend tot 7 maart 2025.

3. Vrijwillig label voor de koolstofintensiteit van industriële producten

Een vrijwillig label voor de koolstofintensiteit van industriële producten zal worden geïntroduceerd in het kader van de Industrial Decarbonisation Accelerator Act. Dit label, gebaseerd op gegevens van het EU-emissiehandelssysteem (EU ETS) en de methodologie van het Carbon Border Adjustment Mechanism (CBAM), zal beginnen met staal in 2025 en zich uitbreiden naar andere sectoren zoals cement. Het zal industriële producenten in staat stellen de koolstofintensiteit van hun productie te onderscheiden en gerichte prikkels te ontvangen, bijvoorbeeld voor producten zoals schoon staal.
Dit label zal een belangrijke tool zijn voor openbare aanbestedingen, omdat overheidsinstanties de koolstofintensiteit van producten kunnen meenemen in hun aankoopbeslissingen en zo de transitie naar schonere industriële productie ondersteunen.

4. Gebruik van labels in openbare aanbestedingen en fiscale prikkels

Wat betreft openbare aanbestedingen kunnen deze labels (zoals vermeld in punt 3) door de lidstaten worden gebruikt om fiscale prikkels en ondersteuningsmechanismen te ontwerpen, in overeenstemming met de staatssteunregels. Bovendien zullen deze labels de transparantie van de koolstofvoetafdruk van producten in zowel publieke als private aankopen waarborgen. Prikkels voor decarbonisatie kunnen op deze manier worden versterkt in openbare aanbestedingen door het gebruik van minder vervuilende producten te bevorderen en bij te dragen aan het behalen van de duurzaamheidsdoelen.
Lidstaten kunnen deze labels gebruiken om fiscale prikkels en specifieke steun te structureren voor producten met een lage koolstofuitstoot in het kader van openbare aanbestedingen.

5. Vereenvoudigen van de koolstofboekhoudmethodologieën

De Commissie zal ook streven naar het vereenvoudigen en harmoniseren van de koolstofboekhoudmethodologieën binnen de EU, om de integratie van deze labels in het overheidsbeleid en in inkoopprocessen te vergemakkelijken.

6. Circular Economy Act en impact op openbare aanbestedingen

De Commissie zal de Circular Economy Act in 2026 aannemen, die de circulaire transitie zal versnellen door gebruik te maken van de Europese interne markt. Deze wetgeving zal de vraag naar circulaire producten en secundaire materialen stimuleren door specifieke criteria in te voeren voor openbare aanbestedingen. Dit zal overheidsinstanties aanmoedigen om duurzame en gerecycleerde producten en materialen in hun aankopen te verkiezen. De wetgeving zal de uitgebreide producentenverantwoordelijkheid vereenvoudigen en digitaliseren, wat invloed kan hebben op de producten die door overheidsinstanties worden gekocht, door ervoor te zorgen dat producenten verantwoordelijk zijn voor het beheer van het einde van de levensduur van hun producten. De wetgeving zal prikkels voorstellen om het gebruik van schroot en andere gerecycleerde materialen te bevorderen, met directe gevolgen voor openbare aanbestedingen door leveranciers te stimuleren meer circulaire materialen in hun producten op te nemen. Deze strategie zal de schaalvergroting van gedecarboneerde productie en innovatie via openbare aanbestedingen vergemakkelijken, waardoor de EU competitief blijft op de wereldmarkt.

De duurzaamheid- en circulaire economiecriteria uit de Circular Economy Act zullen rechtstreeks worden geïntegreerd in openbare aanbestedingen om het gebruik van gerecycleerde materialen en circulaire producten te bevorderen.

7. Ondersteuning voor arbeids- en sociale normen in het kader van openbare aanbestedingen

De EU zal verdere ondersteuning bieden voor arbeids- en sociale normen om ervoor te zorgen dat de transitie eerlijk en rechtvaardig is voor iedereen, ook in het kader van de toekomstige evaluatie door de Commissie van het wettelijke kader voor openbare aanbestedingen.

8. Investeringen in de groene transitie en hun impact op openbare aanbestedingen

De groene transitie van de EU vereist grote investeringen, en de EU is van plan haar investeringen te verhogen in sleutelsectoren zoals energie en industriële innovatie. Er zal een Competitiviteitsfonds worden opgericht om innovatieve projecten te ondersteunen, met name op het gebied van schone technologieën, en het vereenvoudigen van de toegang tot EU-financiering. Dit fonds zal ook projecten ondersteunen die schone technologieën bevorderen en de industriële concurrentiepositie in de EU versterken. Bovendien zal dit fonds zich richten op Europese toegevoegde waarde projecten, wat invloed kan hebben op openbare aanbestedingen door overheidsinstanties aan te moedigen duurzame en gedecarboneerde oplossingen te verkiezen in hun aankopen.

9. EU-financiering voor energie-infrastructuren en industriële decarbonisatie

Bovendien zal EU-financiering de oprichting van infrastructuren ondersteunen om de Energie Unie te complementeren, wat relevant is voor openbare aanbestedingen op het gebied van energie-infrastructuur. De Clean Industrial Deal zal ook meer dan 100 miljard euro mobiliseren om schone productie in Europa te ondersteunen, wat de weg vrijmaakt voor openbare aanbestedingen in duurzame en innovatieve industriële sectoren. Deze initiatieven sturen openbare aanbestedingen in de richting van projecten die decarbonisatie, innovatie en duurzaamheid bevorderen.

10. Termijnen voor de uitvoering van de EU-verplichtingen

Wat betreft de uitvoeringstermijnen van deze verplichtingen, voorziet de EU dat tegen het vierde kwartaal van 2025, voor de Industrial Decarbonisation Accelerator Act, de volgende elementen in werking zullen worden gesteld:

• Een label voor producten met lage koolstofemissies
• Toepassing van de duurzaamheid-, veerkracht- en Europese inhoudscriteria in openbare en private aanbestedingen voor strategische sectoren om referentiemarkten te garanderen voor producten met lage koolstofemissies

Ook voorziet de EU dat tegen het vierde kwartaal van 2026 de richtlijnen voor openbare aanbestedingen worden herzien om het gebruik van niet-tarifaire criteria te integreren.
Ten slotte zijn er ook relatief korte termijnen voorzien voor publieke en private investeringen (voorbeelden: staatssteunkader voor de Clean Industrial Deal in het tweede kwartaal van 2025 – aanbeveling aan lidstaten om fiscale prikkels in te voeren ter ondersteuning van de Clean Industrial Deal in het tweede kwartaal van 2025). Het laatste termijn is eind 2026, dus 2025 en 2026 zullen belangrijke en intensieve jaren zijn voor openbare aanbestedingen in de energie- en hernieuwbare sectoren in het algemeen.